کریت دیار نخل و نرگس

ایرج افشار- مجله یغما - 1345ش - ش 214

طبس شهری است قدیمی.جمعیتش را حدود دوازده هزار تن گفتند.زراعتش جو و گندم است. خرمایش خوب نیست.کشت خرما،بقول شهردار محلی و مطلع آنجا،کاری عبث است.مرکبات در طبس‏ خوب می‏شود و چند سالی است که به تکثیر آن دست زده‏اند.پرتقالش معطر و خوش آب و نازک و شیرین بود.طبعا با افزایش یافتن باغات و مرکبات و صدور آن درآمد صادراتی مهمی به دست خواهد آمد.

دوران اهمیت و اعتبار طبس در عهود اخیر زمان حکمروائی عماد الملک طبسی بوده است و بقایا و آثار عمارات متعددش هنوز در شهر دیده می‏شود.باغ سرسبز و باطراوتش امروز ویرانه‏ای است. بناهای عالی و سلطنتی گونه‏اش خرابه شده است و جزئی از آن همه شوکت باقی‏مانده است.اطاقهای‏ پذیرائی این عمارت دارای نقاشیهای خوب و اصیل دوران قاجاری بوده است.هنوز هم یک اطاق‏ کوچک آن با دستکاریهای مبتذل و کثافتکاری بنایان امروزی و بی‏ذوقی صاحبخانه پابرجاست. نقاشیهای دیواری قشنگ یکی دیگر از اطاقها که سالها قبل در زیر گچ پنهان کرده بودند و اکنون‏ به در آورده‏اند به علت برداشته شدن سقف اطاق در معرض از میان رفتن است.

«باغ گلشن»معروف هم که موقوفه است دست کمی از باغ خان ندارد.سروهای کهنش‏ خشکیده است و از میان رفته.خرمابنانش آفت دیده است و آب نخورده مانده.بجای موزونی‏ و هماهنگی قدیم در درختکاری،مقداری چمن آفریقائی در وسط باغ کاشته‏اند و سینه‏ریزهای‏ آن را با خرده سنگهای زرد و سرخ و سبز به شیوهء فرنگی مزین ساخته‏اند.

مسجد جامع شهر از قرن سیزدهم می‏نماند.صحن بزرگی دارد و مروح است.مدرسهء دو منار که طلاب نشین است چیزی جز دو منار زیبا و دیدنی ندارد.این مدرسه در جوار ارگ قرار گرفته است.

دیدنی‏ترین بنای قدیم ارگ شهر است.مرتفع و بزرگ و اعیانی است.اما بکلی‏ ویرانه شده.